lumili.pl
Buty

Buty, które krzywdzą stopy: jak czytać sygnały ostrzegawcze i co z tym zrobić?

Zuzanna Pietrzak.

18 listopada 2025

Buty, które krzywdzą stopy: jak czytać sygnały ostrzegawcze i co z tym zrobić?

Często nie zdajemy sobie sprawy, jak duży wpływ na nasze codzienne samopoczucie ma zdrowie stóp. Niewłaściwie dobrane obuwie to jeden z głównych winowajców wielu dolegliwości, które z czasem mogą stać się naprawdę uciążliwe. W tym artykule pomogę Ci zidentyfikować sygnały ostrzegawcze wysyłane przez Twoje stopy, gdy nosisz nieodpowiednie buty, a także wskażę, kiedy domowe sposoby to za mało i konieczna jest profesjonalna konsultacja u specjalisty, takiego jak podolog.

Ból i odciski to sygnały, że Twoje buty niszczą stopy

  • Niewłaściwie dobrane buty, zwłaszcza te na wysokim obcasie i z wąskimi noskami, są główną przyczyną haluksów, odcisków i wrastających paznokci.
  • Ból, widoczne deformacje palców, zmiany skórne, a nawet drętwienie to alarmy, których nie należy ignorować.
  • Gdy domowe metody zawodzą, a ból staje się przewlekły, konieczna jest wizyta u specjalisty.
  • Nowoczesny podolog w Warszawie oferuje kompleksową diagnostykę, w tym komputerowe badanie stóp, oraz skuteczne terapie dopasowane do problemu.

Twoje ulubione buty mogą niszczyć Ci stopy

Moda potrafi być bezlitosna dla naszych stóp. Popularne trendy obuwnicze, choć często piękne i stylowe, nierzadko negatywnie wpływają na ich zdrowie. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że nosząc pewne typy obuwia, świadomie naraża się na ból i poważne deformacje. Poniżej przedstawiam najczęstsze zagrożenia, które obserwuję w mojej praktyce:

  • Buty na wysokim obcasie: Choć pięknie wydłużają nogi, drastycznie zmieniają rozkład ciężaru ciała. Nacisk przenosi się na przodostopie, co prowadzi do przeciążeń, bólu śródstopia, a także sprzyja powstawaniu haluksów (palucha koślawego) i palców młotkowatych. Wysoki obcas skraca również ścięgno Achillesa, co może powodować dyskomfort nawet po zdjęciu butów.
  • Buty z wąskimi noskami (szpice): Niezależnie od wysokości obcasa, wąskie noski ściskają palce, zmuszając je do nienaturalnej pozycji. To prosta droga do powstawania odcisków, modzeli, wrastających paznokci, a przede wszystkim do deformacji palców, takich jak palce młotkowate czy haluksy, które są efektem długotrwałego ucisku i braku miejsca.
  • Sneakersy na sztywnej, grubej podeszwie ("ugly shoes"): Choć wydają się wygodne i modne, ich sztywna i często nieelastyczna podeszwa ogranicza naturalną pracę stopy. Brak amortyzacji i zginania się buta w odpowiednich miejscach może prowadzić do przeciążeń, bólu pięt (zapalenie rozcięgna podeszwowego) oraz zaburzeń w biomechanice chodu.
  • Płaskie baleriny bez żadnej amortyzacji: Pozornie komfortowe, baleriny często nie zapewniają żadnego wsparcia dla łuku stopy ani amortyzacji. Chodzenie w nich po twardych powierzchniach jest dla stóp dużym obciążeniem, co może skutkować bólem pięt, śródstopia, a także przyczyniać się do rozwoju płaskostopia.

Pamiętajmy, że zdrowie stóp to fundament naszego codziennego komfortu. Warto zastanowić się, czy chwilowy trend jest wart długotrwałego bólu.

Anatomia problemu: Co dokładnie dzieje się wewnątrz buta, gdy stopa jest uciskana?

Kiedy wsuwamy stopę w źle dopasowane obuwie, uruchamiamy cały łańcuch niekorzystnych zdarzeń. Stopa, zamiast swobodnie pracować i amortyzować wstrząsy, jest zmuszana do nienaturalnej pozycji i ciągłego ucisku. To prowadzi do szeregu problemów, które z czasem mogą stać się chroniczne.

Przede wszystkim ucisk wpływa na kości i stawy. Gdy palce są ściśnięte, a przodostopie przeciążone, dochodzi do zmian w ustawieniu kości. Najbardziej znanym przykładem jest haluks, czyli paluch koślawy, gdzie duży palec zaczyna wyginać się w stronę pozostałych, tworząc bolesną narośl. Podobne mechanizmy prowadzą do powstawania palców młotkowatych, gdzie palce zginają się w stawach międzypaliczkowych.

Nie możemy zapominać o nerwach. Ciągły ucisk, zwłaszcza w okolicy śródstopia, może prowadzić do podrażnienia, a nawet uszkodzenia nerwów. Typowym przykładem jest nerwiak Mortona bolesne zgrubienie nerwu, które objawia się ostrym bólem i drętwieniem palców. Drętwienie i mrowienie są częstymi sygnałami, że nerwy są uciskane i potrzebują ulgi. Skóra również cierpi w miejscach największego tarcia i ucisku tworzą się mechanizmy obronne, takie jak odciski (nagniotki) i modzele. Są to zgrubienia naskórka, które mają chronić tkanki głębiej położone, ale same w sobie stają się bolesne i utrudniają chodzenie.

Słuchaj swoich stóp czyli kluczowe sygnały ostrzegawcze

Nasze stopy są niezwykle inteligentne i wysyłają nam jasne sygnały, gdy coś jest nie tak. Niestety, często je ignorujemy, a to błąd. Jako ekspertka, zawsze powtarzam moim pacjentom, że wczesne rozpoznanie problemu to klucz do skutecznego leczenia. Oto kluczowe sygnały ostrzegawcze, na które powinnaś zwrócić uwagę:

  1. Ból i pieczenie: To najbardziej oczywisty sygnał. Ból może pojawić się w różnych miejscach: w pięcie (często związany z zapaleniem rozcięgna podeszwowego), w śródstopiu (metatarsalgia, nerwiak Mortona) lub w palcach. Pamiętaj, że ból, który nie ustępuje po zmianie obuwia lub odpoczynku, jest sygnałem do działania. Pieczenie często towarzyszy nadmiernemu uciskowi lub tarciu.
  2. Zmiany skórne:
    • Odciski (nagniotki) i modzele: Twarde, zgrubiałe obszary skóry, często bolesne przy ucisku. Odciski mają zazwyczaj twardy rdzeń, który wrasta w głąb skóry. Są wynikiem długotrwałego tarcia i nacisku, najczęściej w miejscach, gdzie but jest zbyt ciasny lub źle dopasowany.
    • Pęcherze: Wypełnione płynem bąble, powstające w wyniku intensywnego tarcia. Choć zazwyczaj krótkotrwałe, wskazują na to, że but jest źle dopasowany i powoduje nadmierne tarcie.
    • Zaczerwienienia i otarcia: Widoczne podrażnienia skóry, które mogą być pierwszym etapem przed pojawieniem się pęcherzy czy odcisków.
  3. Deformacje palców:
    • Haluksy (paluch koślawy): Widoczne odchylenie dużego palca w stronę pozostałych, tworzące bolesną „guzkę” po wewnętrznej stronie stopy. Jest to jedna z najczęstszych deformacji wynikających z noszenia ciasnego obuwia.
    • Palce młotkowate: Palce (najczęściej drugi, trzeci lub czwarty) zginają się w stawie międzypaliczkowym, przypominając młotek. Deformacja ta jest często wynikiem ucisku palców w zbyt krótkich lub wąskich butach.
  4. Problemy z paznokciami:
    • Wrastające paznokcie: Bolesne wbijanie się krawędzi płytki paznokciowej w otaczające tkanki. Często wywołane przez ucisk buta na palec, co zmusza paznokieć do nienaturalnego wzrostu.
    • Zmiana koloru lub kształtu paznokci: Może wskazywać na urazy mechaniczne (np. od uderzania paznokciem o czubek buta), infekcje grzybicze lub inne problemy zdrowotne.
  5. Drętwienie i mrowienie: Uczucie „mrowienia” lub utraty czucia w palcach lub części stopy. To sygnał, że nerwy są uciskane, co może prowadzić do poważniejszych problemów, takich jak nerwiak Mortona.

Nie lekceważ tych sygnałów! Im szybciej zareagujesz, tym łatwiej będzie zapobiec poważniejszym konsekwencjom.

Jak możesz pomóc swoim stopom w domu

Zanim zdecydujesz się na wizytę u specjalisty, istnieje wiele domowych sposobów, które mogą przynieść ulgę Twoim zmęczonym i obolałym stopom. Warto je wypróbować, aby złagodzić objawy i poprawić komfort.

Natychmiastowa ulga: Sprawdzone domowe sposoby na ból i obrzęk

Po długim dniu w niewygodnych butach, Twoje stopy zasługują na relaks. Oto kilka moich ulubionych, sprawdzonych metod:

  • Kąpiele stóp z solą: Przygotuj ciepłą wodę i dodaj do niej garść soli Epsom lub zwykłej soli kuchennej. Zanurz stopy na 15-20 minut. Sól pomaga zredukować obrzęk i łagodzi ból, a ciepła woda rozluźnia mięśnie.
  • Delikatny masaż: Po kąpieli lub w dowolnym momencie dnia wykonaj delikatny masaż stóp. Możesz użyć nawilżającego kremu lub olejku. Skup się na podeszwie, palcach i piętach. Masaż poprawia krążenie i rozluźnia napięte mięśnie.
  • Unoszenie nóg: Połóż się i unieś nogi powyżej poziomu serca (np. opierając je o ścianę lub poduszki) na 10-15 minut. To prosta metoda, która pomaga zmniejszyć obrzęk, poprawiając odpływ krwi i limfy.
  • Zimne okłady: Jeśli ból jest ostry lub towarzyszy mu stan zapalny, przyłóż zimny okład (np. lód zawinięty w ręcznik) na bolące miejsce na 10-15 minut. Pamiętaj, aby nie przykładać lodu bezpośrednio do skóry.

Dobór obuwia to podstawa: Praktyczny przewodnik po zakupach

Najlepszą profilaktyką problemów ze stopami jest odpowiedni dobór obuwia. To inwestycja w Twoje zdrowie i komfort. Oto kilka kluczowych zasad, którymi zawsze kieruję się ja i moi pacjenci:

  • Mierz obie stopy: Często zdarza się, że jedna stopa jest nieco większa od drugiej. Zawsze dobieraj buty do większej stopy.
  • Rób zakupy po południu lub wieczorem: W ciągu dnia stopy puchną, więc zakupy w tym czasie zapewnią, że buty będą komfortowe nawet wtedy, gdy Twoje stopy są najbardziej zmęczone.
  • Zwracaj uwagę na materiał wykonania: Wybieraj buty wykonane z naturalnych, oddychających materiałów, takich jak skóra. Unikaj sztucznych tworzyw, które nie przepuszczają powietrza i sprzyjają poceniu się stóp.
  • Sprawdź elastyczność podeszwy: Podeszwa powinna być elastyczna, zwłaszcza w przedniej części, aby stopa mogła swobodnie się zginać podczas chodzenia. Zbyt sztywna podeszwa ogranicza naturalny ruch stopy.
  • Odpowiedni rozmiar i szerokość: Buty nie mogą być ani za ciasne, ani za luźne. Palce powinny mieć swobodę ruchu, a pięta nie powinna się ślizgać. Zawsze powinien być niewielki luz (około 0,5-1 cm) przed najdłuższym palcem.
  • Wsparcie dla łuku stopy: Dobre buty powinny zapewniać odpowiednie wsparcie dla naturalnego łuku stopy, co zapobiega płaskostopiu i przeciążeniom.

Proste ćwiczenia wzmacniające i rozluźniające, które odmienią Twoje stopy

Regularne ćwiczenia to doskonały sposób na wzmocnienie mięśni stóp i poprawę ich elastyczności. Wystarczy kilka minut dziennie, aby poczuć różnicę.

Rolowanie piłeczki tenisowej: Usiądź wygodnie i połóż piłeczkę tenisową (lub inną małą, twardą piłeczkę) pod stopą. Delikatnie roluj ją pod całą podeszwą, od pięty do palców. To doskonały sposób na rozluźnienie rozcięgna podeszwowego i poprawę krążenia.

Podnoszenie drobnych przedmiotów palcami: Rozsyp na podłodze kilka drobnych przedmiotów, np. kulek, ołówków lub kamyków. Spróbuj podnosić je palcami stóp i przenosić do pojemnika. To ćwiczenie wzmacnia mięśnie odpowiedzialne za stabilizację stopy i poprawia precyzję ruchów palców.

Zginanie i prostowanie palców: Siedząc lub stojąc, zginaj i prostuj palce stóp, starając się maksymalnie je rozciągnąć i skurczyć. Powtarzaj to ćwiczenie kilkanaście razy. Pomaga to w utrzymaniu elastyczności stawów i mięśni.

Kiedy domowe sposoby nie wystarczą i trzeba iść do specjalisty

Chociaż domowe sposoby i profilaktyka są niezwykle ważne, musimy być świadomi, że istnieją granice ich skuteczności. Jako podolog, zawsze podkreślam, że ignorowanie pewnych sygnałów może prowadzić do pogorszenia stanu stóp i trudniejszych do leczenia problemów. Kiedy zatem domowe leczenie jest niewystarczające i konieczna jest profesjonalna pomoc?

Jeśli doświadczasz przewlekłego bólu, który nie ustępuje pomimo stosowania domowych metod i zmiany obuwia, to jest to wyraźna "czerwona flaga". Ból, który staje się stałym elementem Twojego życia, wymaga profesjonalnej diagnostyki. Podobnie, zaawansowane deformacje, takie jak bolesne haluksy, palce młotkowate czy nerwiak Mortona, rzadko ustępują samoistnie. W takich przypadkach konieczna jest interwencja specjalisty, który może zaproponować skuteczne terapie.

Kolejnym sygnałem alarmowym są zmiany skórne, które nie poddają się leczeniu domowymi sposobami. Uporczywe odciski, modzele, pękające pięty czy nawracające pęcherze mogą świadczyć o głębszym problemie biomechanicznym stopy. W mojej praktyce często spotykam się z osobami, które przez lata próbowały usunąć odciski na własną rękę, zanim zdecydowały się na wizytę. Pamiętaj, że podolog dysponuje specjalistycznymi narzędziami, takimi jak skalpel czy frezarka, które pozwalają na bezpieczne i skuteczne usunięcie tych zmian, przynosząc natychmiastową ulgę.

Nie można również ignorować wrastających paznokci. To niezwykle bolesna dolegliwość, która bez odpowiedniej interwencji może prowadzić do poważnych infekcji. Podolog oferuje szereg terapii na wrastające paznokcie, takich jak zakładanie klamer ortonyksyjnych (np. kostka Arkady), które korygują tor wzrostu paznokcia i zapobiegają nawrotom. W takich przypadkach najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja, którą oferuje profesjonalny Podolog Warszawa. Specjalista nie tylko usunie problem, ale również zdiagnozuje jego przyczynę i zaproponuje długoterminowe rozwiązania, w tym dobór indywidualnych wkładek ortopedycznych.

Jak wygląda profesjonalna wizyta u podologa w Warszawie

Wizyta w nowoczesnym gabinecie podologicznym to znacznie więcej niż zwykły pedicure. To kompleksowa opieka, która ma na celu nie tylko usunięcie objawów, ale przede wszystkim zdiagnozowanie i wyeliminowanie przyczyn problemów ze stopami. W Warszawie, gdzie rynek usług podologicznych jest bardzo rozwinięty, pacjenci mogą liczyć na najwyższą jakość usług. Oto, jak zazwyczaj przebiega profesjonalna wizyta:

  1. Wywiad i badanie manualne stopy: Każda wizyta rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu, podczas którego podolog pyta o dolegliwości, historię chorób, styl życia oraz rodzaj noszonego obuwia. Następnie przeprowadzane jest badanie manualne stopy, ocena jej budowy, zakresu ruchomości stawów, elastyczności skóry i paznokci.
  2. Diagnostyka z użyciem nowoczesnych technologii: W wielu nowoczesnych gabinetach podologicznych w Warszawie, kluczowym elementem diagnostyki jest komputerowe badanie stóp (podoskanografia lub plantokonturografia). Za pomocą specjalnego skanera podolog ocenia rozkład nacisku na podeszwowej stronie stopy, identyfikuje obszary przeciążeń i deformacji. To badanie jest absolutnie kluczowe w doborze indywidualnych wkładek ortopedycznych, które są projektowane tak, aby korygować wady postawy i rozkładać nacisk w sposób optymalny.
  3. Przegląd skutecznych metod leczenia: Na podstawie zebranych danych, podolog przedstawia plan terapii. Może on obejmować:
  • Terapię manualną: Specjalistyczne techniki masażu i mobilizacji stawów, które poprawiają elastyczność i funkcjonowanie stopy.
  • Usuwanie zmian skórnych: Profesjonalne i bezbolesne usuwanie odcisków, modzeli czy brodawek za pomocą skalpela, dłuta lub frezarki.
  • Terapię na wrastające paznokcie: Zastosowanie klamer ortonyksyjnych (np. klamra Fraser, kostka Arkady) lub innych metod korekcji wzrostu paznokcia.
  • Dobór ortez i wkładek ortopedycznych: Indywidualnie dopasowane wkładki, które korygują wady postawy, amortyzują stopę i zapobiegają nawrotom problemów.
  • Edukację pacjenta: Udzielanie porad dotyczących prawidłowej pielęgnacji stóp, doboru obuwia i ćwiczeń profilaktycznych.

Profesjonalna wizyta u podologa to kompleksowe podejście do zdrowia stóp, które pozwala na długotrwałe rozwiązanie problemów i poprawę jakości życia.

Jak wybrać dobrego podologa w Warszawie? Na co zwrócić uwagę?

Wybór odpowiedniego podologa to klucz do skutecznego leczenia i długotrwałego komfortu. W Warszawie, gdzie dostępnych jest wiele gabinetów, warto zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów, aby podjąć najlepszą decyzję:

  • Doświadczenie i kwalifikacje specjalisty: Upewnij się, że podolog posiada odpowiednie wykształcenie, certyfikaty i doświadczenie. Nie wahaj się zapytać o specjalizacje i ukończone kursy.
  • Zakres oferowanych usług: Dobry gabinet podologiczny powinien oferować szeroki wachlarz usług od usuwania odcisków i modzeli, przez terapię wrastających paznokci, aż po diagnostykę i dobór wkładek ortopedycznych. Im szersza oferta, tym większa szansa na kompleksowe rozwiązanie Twojego problemu.
  • Wykorzystywane technologie: Nowoczesne gabinety inwestują w zaawansowany sprzęt. Zwróć uwagę, czy gabinet oferuje komputerowe badanie stóp (podoskaner), które jest niezwykle precyzyjne w diagnostyce i doborze wkładek.
  • Higiena i sterylizacja: To absolutna podstawa. Gabinet powinien być nieskazitelnie czysty, a wszystkie narzędzia sterylizowane. Nie wahaj się zapytać o procedury sterylizacji.
  • Opinie innych pacjentów: Sprawdź opinie o gabinecie i specjaliście w Internecie (np. na Google Maps, forach medycznych). Pozytywne recenzje i rekomendacje są cennym wskaźnikiem jakości usług.
  • Podejście do pacjenta: Ważne jest, aby podolog był empatyczny, cierpliwy i potrafił jasno wytłumaczyć problem oraz plan leczenia. Dobra komunikacja to podstawa zaufania.

Wybierając podologa z rozwagą, inwestujesz w zdrowie i komfort swoich stóp na długie lata.

Przeczytaj również: Jak spakować buty i narty do samolotu, aby uniknąć uszkodzeń i kosztów

Najważniejsze lekcje i Twoje następne kroki

Mam nadzieję, że ten artykuł pomógł Ci zrozumieć, jak ważne jest słuchanie sygnałów wysyłanych przez Twoje stopy i kiedy warto poszukać profesjonalnej pomocy. Zdrowie stóp to fundament naszego codziennego komfortu, a świadome podejście do wyboru obuwia i reagowanie na niepokojące objawy może uchronić Cię przed wieloma dolegliwościami.

  • Niewłaściwe obuwie to główna przyczyna wielu dolegliwości stóp od odcisków i modzeli, po haluksy i wrastające paznokcie.
  • Nie ignoruj sygnałów ostrzegawczych, takich jak ból, pieczenie, drętwienie, zmiany skórne czy deformacje palców to Twoje stopy proszą o pomoc.
  • Pamiętaj o profilaktyce: wybieraj odpowiednie buty (mierząc je po południu, zwracając uwagę na materiał i elastyczność podeszwy) oraz wykonuj proste ćwiczenia wzmacniające.
  • W przypadku przewlekłych problemów lub braku poprawy po domowych metodach, nie wahaj się skorzystać z pomocy podologa, który oferuje kompleksową diagnostykę i skuteczne terapie.

Z mojego wieloletniego doświadczenia w gabinecie podologicznym wynika, że najczęstszym błędem jest zwlekanie z wizytą u specjalisty. Wiele problemów, które stają się chroniczne i trudne do leczenia, można by było rozwiązać znacznie łatwiej na wczesnym etapie. Dlatego zawsze apeluję nie lekceważcie swoich stóp!

A Wy, drodzy czytelnicy, jakie macie doświadczenia z problemami stóp spowodowanymi obuwiem? Czy udało Wam się znaleźć skuteczne rozwiązania, które przyniosły ulgę? Podzielcie się swoimi historiami i poradami w komentarzach poniżej!

Najczęstsze pytania

Niewłaściwe buty, zwłaszcza na wysokim obcasie i z wąskimi noskami, często prowadzą do haluksów, odcisków, modzeli, wrastających paznokci, palców młotkowatych, zapalenia rozcięgna podeszwowego oraz nerwiaka Mortona. Ucisk i brak amortyzacji deformują stopę i powodują ból.

Zwróć uwagę na ból i pieczenie (w pięcie, śródstopiu), zmiany skórne (odciski, modzele, pęcherze), deformacje palców (haluksy, palce młotkowate), problemy z paznokciami (wrastanie, zmiana koloru) oraz drętwienie czy mrowienie. Nie ignoruj tych alarmów.

Wizyta u podologa jest konieczna, gdy ból staje się przewlekły, domowe metody nie przynoszą ulgi, pojawiają się zaawansowane deformacje, uporczywe zmiany skórne (odciski, pękające pięty) lub wrastające paznokcie. Specjalista zdiagnozuje przyczynę i zaproponuje skuteczne leczenie.

Podolog przeprowadza wywiad i badanie manualne stopy, często z użyciem komputerowego badania stóp (podoskaner). Następnie usuwa zmiany (odciski, modzele), leczy wrastające paznokcie (klamry), dobiera indywidualne wkładki ortopedyczne oraz edukuje w zakresie profilaktyki.

Oceń artykuł

Ocena: 0.00 Liczba głosów: 0
rating-outline
rating-outline
rating-outline
rating-outline
rating-outline

Tagi

buty
/
artykuł sponsorowany
/
podolog warszawa
Autor Zuzanna Pietrzak
Zuzanna Pietrzak

Nazywam się Zuzanna Pietrzak i od ponad pięciu lat zajmuję się modą, łącząc pasję z profesjonalnym podejściem do tej dziedziny. Ukończyłam studia z zakresu projektowania mody oraz stylizacji, co pozwoliło mi zdobyć cenną wiedzę na temat trendów, tkanin i technik krawieckich. Moje doświadczenie obejmuje pracę w renomowanych magazynach modowych, gdzie miałam okazję współpracować z uznanymi projektantami oraz brać udział w licznych sesjach zdjęciowych. Specjalizuję się w analizie aktualnych trendów oraz w tworzeniu praktycznych poradników, które pomagają czytelnikom znaleźć swój unikalny styl. Moim celem jest nie tylko inspirowanie innych do odkrywania mody, ale także dostarczanie rzetelnych informacji, które pozwolą na świadome podejmowanie decyzji zakupowych. Wierzę, że moda to nie tylko ubrania, ale również sposób na wyrażenie siebie, dlatego staram się przekazywać moją pasję i wiedzę w sposób przystępny i angażujący. Pisząc dla lumili.pl, dążę do tworzenia treści, które będą zarówno inspirujące, jak i pomocne dla wszystkich miłośników mody. Zależy mi na tym, aby każdy czytelnik mógł znaleźć coś dla siebie, niezależnie od swojego stylu czy preferencji.

Napisz komentarz

Polecane artykuły

Buty, które krzywdzą stopy: jak czytać sygnały ostrzegawcze i co z tym zrobić?